Wojciech Młynarski: Kochani, róbmy swoje

Na co dzień mówimy Młynarskim, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. "Róbmy swoje", "przyjdzie walec i wyrówna", "w co się bawić?" czy "nie ma jak u mamy" - teksty z jego piosenek weszły do naszego języka. To on jak nikt inny potrafił opisać szarą, przygnębiającą codzienność PRL-u w dowcipny i przewrotny sposób. Teksty Młynarskiego śpiewali m. in. Michał Bajor, Ewa Bem, Edyta Geppert, Anna German, Krzysztof Krawczyk, Maryla Rodowicz czy Zbigniew Wodecki. A wymieniać można by jeszcze długo, bo większość piosenek stała się przebojami.

On sam mówił o sobie, że jest po prostu tekściarzem, choć w dowodzie, w rubryce "zawód", miał wpisane "literat". Tak czy siak, trzeba dodać, że tworzył sztukę najwyższej próby.

"Dla wielu ludzi nie do zniesienia jest fakt, że Młynarski to bardzo inteligentny tekściarz - mówił Adam Nowak, lider zespołu Raz Dwa Trzy, który nagrał płytę z utworami mistrza. - Mając myśl, potrafił w sposób niezwykle składny poprowadzić ją przez cały tekst i zamknąć błyskotliwą puentą. (...) Drugiego takiego twórcy w Polsce po śmierci Jeremiego Przybory nie ma" - dodał muzyk w rozmowie z portalem strefapiosenki.pl.

Agnieszka Osiecka uznawała wyższość Młynarskiego, jeżeli chodzi o pisarskie rzemiosło.

"Można powiedzieć, że wyhodowałam węża na własnej piersi - przyznała w książce "Fotonostalgia". - Kiedy pracowałam w radiu, zjawił się któregoś dnia chudy, ambitny chłopczyna i to ja sama, nie wiedząc, co czynię, nagrałam pierwszą piosenkę tego chłopczyny.

Według niej, Młynarski oprócz talentu poetyckiego i estradowego, posiadał także inną, niezwykłą cechę, a mianowicie lojalność wobec starych przyjaciół i tradycji. "To on odbrązowił Hemara i Ordonkę, to on uparcie i wytrwale reanimuje gwiazdy i gwiazdorów średniego pokolenia (...), to on wreszcie jest chodzącą encyklopedią polskiego kabaretu (...) Wychowany na komorowskich truskawkach i malinach, pamięć ma fantastyczną, a serce dobre, choć rogate" - dodała autorka najpiękniejszych polskich piosenek.

"Nie ma jak u mamy"

Wojciech Młynarski urodził się 26 marca 1941 r. w Warszawie w rodzinie z muzycznymi tradycjami. Stryj jego ojca – Emil Młynarski, był słynnym dyrygentem, skrzypkiem, kompozytorem i pierwszym dyrektorem Opery Warszawskiej po 1918 r. Siostra mamy – Maria Kaczurbina była w latach 50. kompozytorką piosenek dla dzieci. Z kolei matka Wojciecha pracowała w radiu.

- Mieszkaliśmy we wspólnym domu pod Warszawą i co wieczór grało się i śpiewało – wspominał Młynarski w wydawnictwie "Prawie całość". - Ponadto mieliśmy w domu wspaniały adapter i przedwojenne płyty, między innymi z piosenkami Hemara, a kompletu muzycznych atrakcji dopełniało znakomite radio, w którym słuchałem pasjami jazzowych audycji Willisa Conovera z Waszyngtonu".

Młodsza siostra Barbara w "Zielniku rodzinnym" wspomina, że Wojtek zawsze coś pisał. Wiersze, scenariusze do domowych spektakli... "Już w przedszkolnych jasełkach, grając świętego Józefa, dał nam wszystkim pierwszą lekcję nietolerancji dla braku myzykalności (...) Fałszujący aniołek kończył swoją arietkę we łzach".

W dorosłym, artystycznym życiu Wojtka jeszcze niejednemu "aniołkowi" współpracującemu z nim przyjdzie dzielić los załamanego "aniołka".

Rok 1976. Występ podczas Dnia Handlowca, autor: Rutowska Grażyna, Narodowe Archiwum Cyfrowe

"Jesienny pan"

"Choć nie wiem, kto to jest
i nie wiem, skąd go znam,
co dzień spotyka mnie
jesienny śmieszny pan..."

- śpiewała Hanna Banaszak. Ta melancholijna piosenka była pierwszym przebojem młodego tekściarza. Debiutował na początku lat sześćdziesiątych, jeszcze jako student polonistyki UW, w kabarecie i teatrze klubu Hybrydy, To tu napisał i wykonał wiele piosenek do programów "Radosna gęba stabilizacji" i "Ludzie to kupią". Muzykę skomponował jego kuzyn, Roman Orłow.

"Z Hybryd wyniosłem przeświadczenie o sile oddziaływania piosenki kabaretowej. Byłem przekonany, że piosenka to forma magiczna, w której w błyskawicznym skrócie można nawiązać kontakt z odbiorcą i przy pomocy metafory, aluzji, niedomówienia prowadzić z tym odbiorcą pasjonującą grę - mówił Młynarski (cyt. za "Prawie całość").

W 1963 ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim. Przez chwilę zastanawiał się, co wybrać - karierę naukową czy scenę, jednak matka (ojciec zmarł, kiedy Wojciech był mały), obdarzona dobrą intuicją, doradziła mu kabaret. W tym samym roku 22-letni Młynarski po raz pierwszy zaprezentował się na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu jako autor tekstu "Ludzie to kupią". Zaśpiewała go Janina Ostala. Od tego momentu festiwalowa publiczność będzie świadkiem wielu triumfów zdolnego tekściarza.

"Z kim ci będzie tak źle jak ze mną?"
Tę piosenkę Młynarskiego zaśpiewała w 1964 r. w Opolu piękna Kalina Jędrusik i zdobyła nagrodę w kategorii "utwór rozrywkowy". Wiąże się z nim zresztą zabawna anegdota. "Bohaterka tej piosenki powstała w mojej wyobraźni, chociaż ani jej, ani jej problemów nie należy traktować serio; tekst jest pastiszem na gatunek piosenki znany jako polskie tango, na ckliwość i lirykę, i taką właśnie miłość" - opowiadał Młynarski.

Kiedy jednak Jędrusik zapoznała się z tekstem, zapytała autora: "Młody człowieku, skąd pan tyle rzeczy wie o kobiecie?". "Tylko z wyobraźni, pani Kalino" - odpowiedział Młynarski, ale raczej mu nie uwierzyła.

Aktorka miała też pewne wątpliwości co do słów utworu. Młynarski napisał w nim: „kto będzie zdrowie miał i nerwy na takie ścierwo jak ty”. Jędrusik stwierdziła, że słowo "ścierwo" jest mało eleganckie dla prawdziwej damy. Młynarski nie chciał ustąpić. „Widzisz, k***a, on nic nie rozumie!” - powiedziała wściekła aktorka do obecnej przy tej rozmowie Agnieszki Osieckiej. A podczas występu zaśpiewała „na takie zero jak ty”. I postawiła na swoim.

Koncert w Pałacu Kultury i Nauki, początek lat 70. Fot. Narodowe Archiwum Cyforwe

"Jesteśmy na wczasach"

Wiele utworów Młynarski wykonywał osobiście, co nie wszystkim się podobało. W sposobie śpiewania inspirował się włoskim piosenkarzem, Fredem Buscaglione, który święcił triumfy w latach 50. ubiegłego wieku.

– Byłem zafascynowany klimatem jego piosenek i technicznym sposobem podawania tekstu. On właściwie dość mało śpiewał, a jedynie muzykalnie mówił na jakimś tonie – opowiadał Młynarski w telewizyjnej Dwójce.

W 1967 r. w Opolu triumfowały aż trzy jego piosenki: „Po prostu jestem”, „W co się bawić” i „Jesteśmy na wczasach”. Ta ostatnia, inspirowana wyjazdami organizowanymi w PRL-u przez Fundusz Wczasów Pracowniczych, stała się wielkim hitem.

„Te turnusy wczasowe, ten typ tzw. kaowca, czyli faceta kulturalno-oświatowego, zajmującego się rozrywkami turnusowiczów, te wieczorki zapoznawcze, ten koncert życzeń, te żywe kapele – to wszystko składało się na cały świat dwóch wczasowych tygodni, kiedy można wyrwać się z domu, z pracy i… pobawić się” – opowiadał Młynarski w książce „6x5 czyli 30 lat festiwalu opolskiego” (niektórzy fani nazywali go nawet Panem Pucio Pucio - od słów tej piosenki).

"W Polskę idziemy"

"W Polskę idziemy, drodzy panowie,
W Polskę idziemy,
Nim pierwsza seta zaszumi w głowie,
Drugą pijemy..."

- brawurowe wykonanie tej piosenki przez aktora Wiesława Gołasa z kabaretu Dudek sprawiło, że utwór Młynarskiego nuciła w tamtych latach cała Polska. Współpraca z "Dudkiem" to zresztą ważny etap w jego karierze.

"To była wielka szkoła pisania tekstów kabaretowych pod emploi danego wykonawcy oraz wielka szkoła omijania cenzury - wspominał Młynarski po latach w książeczce "Prawie całość". To w "Dudku" napisał pierwsze piosenki z Jerzym Wasowskim, głównie dla wspomnianego już Wiesława Gołasa. To wtedy powstały takie przeboje, jak "Po prostu wyjedź w Bieszczady", "Ludzie to kupią" czy "W co się bawić".

Młynarski pracował również w telewizyjnej redakcji rozrywki. Pisał teksty do cyklu "Porady sercowe" oraz seriali "Wojna domowa" i "Stawka większa niż życie".

W latach 70. zajął się większymi formami. Zaczął pisać libretta operowe i musicalowe: "Henryk VI na łowach", "Cień", "Awantura w Recco". Był też autorem przekładów piosenek z musicali: "Kabaret", "Jesus Christ Superstar" i "Chicago". Jego drugim domem stał się wówczas Teatr Ateneum w Warszawie. To tu zrealizował programy poświęcone wybitnym artystom, m. in.: Brelowi, Hemarowi, Ordonównie oraz Wysockiemu.

"Po co babcię denerwować"

"Lecz choć u nas trwa od rana
z sodomką gomorka,
babci o tym się nie mówi,
by była w humorku..."

- śpiewał Młynarski z właściwym sobie wdziękiem. Piosenka "Po co babcię denerwować" była mistrzowską drwiną z cenzury, podobnie zresztą jak "Ballada o Dzikim Zachodzie". Pisarz Stanisław Dygat, z którym Młynarski był zaprzyjaźniony, doradził mu: "cenzora trzeba sobie wychować". A on wziął to sobie do serca.

- Bywało, że szli na rękę - wspominał Młynarski cenzorów w rozmowie z "Dziennikiem Zachodnim". - To byli na ogół nieszczęśliwi ludzie. Poza paroma gorliwcami, nikt tego nie robił z zamiłowania. Kiedy dobrze wymyto im mózg, szli do pracy w telewizji lub w prasie".

W 1976 r. Młynarski podpisał słynny "List 101" przeciwko zmianom w konstytucji PRL. Z tego powodu trafił na "czarną listę" osób z zakazem publicznych występów. Na zgodę na powrót na scenę musiał czekać przeszło rok.

Kiedy wyjeżdżał za granicę na występy organizowane przez Pagart, to zawsze z tzw. opiekunem, który meldował potem odpowiednim władzom, co i jak. "To była najczęściej ta sama osoba. Pamiętam nazwisko, bo kojarzyło mi się ze słowem pobieda, mianowicie Pobiedziński. Kiedyś mnie wezwano, powiedziano, że tym razem pan Pobiedziński nie jedzie i żebym ja notował, co ludzie mówią i co mi się nie podoba. Odpowiedziałem, że w takim razie nigdzie nie jadę" - mówił Młynarski w "Gazecie Wyborczej".

I dodawał, że dla niego wyraźną cezurą w PRL-u był rok 1968:

"Wcześniej mówili, że budujemy socjalizm z ludzką twarzą - wtedy nie miałem wątpliwości, że ludzkiej twarzy to on nie ma, raczej pałę, którą przykłada tym i owym".

Stan wojenny zastał go w Szwajcarii. Młynarski dostał propozycję, żeby zostać za granicą i pracować w paryskiej "Kulturze". Jednak ani przez chwilę nie miał wątpliwości, że jego miejsce jest w Polsce. - Nie chwalę się, że byłem taki dzielny. To nie ja wybrałem Polskę. To Polska wybrała mnie - mówił w "Dzienniku Zachodnim". - Nie mógłbym żyć bez polskiego powietrza".

"Dziewczyny bądźcie dla nas dobre na wiosnę"

Sam przyznawał w wywiadach, że w życiu prywatnym nie był łatwym partnerem. Jego małżeństwo z piosenkarką i aktorką Adrianną Godlewską przetrwało 29 lat. Z tego związku na świat przyszły dzieci: Agata i Paulina, dziś popularne dziennikarki oraz syn Jan, który jest muzykiem.

"Z pierwszą żoną rozstaliśmy się po 29 latach. Była żona napisała o tym książkę. Czy sprawiedliwą? Kobiety nigdy nie są sprawiedliwe - mówił Młynarski w "Dzienniku Zachodnim". - Drugie małżeństwo trwało rok. Jestem ciężkim partnerem w życiu codziennym".

Agata Młynarska w magazynie "Skarb": "Tata był bardzo wymagający, i od siebie, i od dzieci. Właściwie nigdy nie pochwalił mnie za żaden program. Kiedyś nawet powiedział, że najlepsze dwa programy, jakie w życiu zrobiłam, to Staś i Tadzio, czyli moi synowie. Generalnie, zawsze mówił, że coś można było zrobić lepiej, że poprzeczkę trzeba sobie stawiać wysoko. Jego uwagi zmuszały mnie do pracy nad sobą, za co dziś jestem mu wdzięczna".

Syn Jan, perkusista i kompozytor, mówił w wywiadzie dla "Zwierciadła", że ojciec sceptycznie odnosił się do jego muzycznych zainteresowań. Zniechęcał. "Widział, że syn rośnie mu na rzemieślnika, który nie będzie miał nic do powiedzenia. Bał się tego. Mówił, że perkusja to barabany. Ale nie proponował nic w zamian. Może nie miał pomysłu, jak mi pomóc?" - zastanawiał się Jan. - Ojciec się wprowadzał, wyprowadzał, jako dziecko trochę się go bałem. Nie mieliśmy więzi - przyznał. - Mój ojciec nie wiedział, jak być rodzicem. Nasz dom nie był poukładany. Wszystko było kompulsywne...".

W latach 70. pojawiły się u Wojciecha Młynarskiego pierwsze objawy choroby afektywnej dwubiegunowej. Młynarski zresztą otwarcie o tym mówił: "Ja już w czasie pisania 'Henryka VI' stwierdziłem objawy, które potem zdiagnozowano, że jestem chory na tak zwaną chorobę maniakalno–depresyjną. To znaczy, że mam okresy wzmożonego dobrego samopoczucia i okresy depresyjne. To choroba, którą się leczy, i na którą choruję do dziś" - przyznał w książce Dariusza Michalskiego "Dookoła Wojtek. Opowieść o Wojciechu Młynarskim".

"Róbmy swoje"

„Róbmy swoje,
Pewne jest to jedno, że
Róbmy swoje,
Póki jeszcze ciut się chce..."

- to był kolejny wielki hit Młynarskiego. Za recital, w którym została wykonana ta piosenka, dostał w 1982 r. nagrodę Solidarności. Podczas wyborów w 1989 r. utwór nabrał głębszego sensu. Sam Młynarski miał wrażenie, że w kraju dzieje się coś ważnego i wspaniałego. Nowa Polska przyniosła mu jednak wiele rozczarowań.

"Żyjemy w wolnym kraju, ale tyle jest w nim zaszłości zniewolonego umysłu, że potrzeba dwóch, trzech pokoleń, żeby to zmienić" - mówił w 2005 r. w „Dzienniku Zachodnim”. Dwa lata później w wywiadzie dla "Rzeczpospolitej" dodawał: "Od dawna niczego nie napisałem, bo mi się ta rzeczywistość wymyka. Obiecuję jednak, że będę próbował".

Mistrz nie miał też dobrego zdania o współczesnej rozrywce i kabaretach. Uważał, że zaginął styl, wdzięk, dawne poczucie humoru. Sam był perfekcjonistą. Każdy tekst szlifował i poprawiał, aż do osiągnięcia zamierzonej formy. "Nigdzie nie można odpuścić!" - podkreślał.

Uważał, że "inteligencja, w sensie tego, co Polacy mają w głowach, IQ, jest w odwrocie". A problem będzie narastał. Miał jednak nadzieję, że to się w końcu zmieni, jeśli stawimy zbiorowej głupocie opór.

"Jeszcze w zielone gramy"

Był już ciężko chory, kiedy w styczniu 2017 r. w jednej z restauracji w Warszawie odbyła się premiera jego książki "Od oddechu do oddechu".

"A ja muszę po każdym odbiciu/
Oddech chwytać i zaciskać dłoń,/
Oddech, co mnie utrzyma przy życiu/
Gdy nade mną znów zamknie się toń"

"Codziennie, idąc do niego do szpitala, słyszę tę piosenkę - opowiadała w portalu e-teatr.pl Paulina Młynarska. - Wiem, co to dziś znaczy dla ludzi, a co znaczyło w stanie wojennym. Kiedy przeżywałam osobiste tragedie, też czułam, że to o tym. A dziś, kiedy tata leży bardzo chory w szpitalu, to jest to o nim" - dodała.

Wstęp do książki "Od oddechu do oddechu" napisał prof. Jerzy Bralczyk, wielbiciel twórczości poety. "Młynarski daje mi wiele radości. Wynikającej z kunsztu formy, z międzytekstowych i międzystylowych zabaw" - przyznał językoznawca. - Są teksty, niewiele ich, ale może to i dobrze, które mówią do nas tak, jakbyśmy mówili sami do siebie. Gdybyśmy mogli. I wystarczy je usłyszeć, żebyśmy lepiej wiedzieli, co myślimy. A jeszcze lepiej, gdy spostrzeżemy, że to, co proste, może być głębokie, że to, co cholernie zabawne, może być jednocześnie bardzo mądre".

Taka jest właśnie poezja Wojciecha Młynarskiego, prosta i mądra zarazem, zabawna i refleksyjna.

***

- Co powiedziałby Bogu, gdyby teraz przed nim stanął? - takie pytanie zadano mu przed laty w telewizyjnym "Kwestionariuszu kultury".

- Cholernie cieszę się, że się widzimy! - odpowiedział Młynarski.
Panie Wojciechu, będzie nam pana bardzo brakowało.

Mariola Szczyrba, dziennikarka naszemiasto.pl
Zdjęcie główne: PIOTR SMOLINSKI / POLSKA PRESS
Korzystałam m. in. z:
_Zofia Nasierowska, Agnieszka Osiecka, "Fotonostalgia", Prószyński i S–ka,
Dariusz Michalski, "Dookoła Wojtek. Opowieść o Wojciechu Młynarskim", Prószyński i S–ka,
Moje ulubione drzewo, czyli Młynarski obowiązkowo", Znak
Mariusz Jeliński, „6x5 czyli 30 lat festiwalu opolskiego_”